วรรณกรรมพื้นบ้าน
วรรณกรรมที่ถ่ายทอดอยู่ในวิถีชีวิตชาวบ้าน โดยครอบคลุมวรรณกรรมที่ถ่ายทอดโดยวิธีการบอกเล่า และที่เขียนเป็นลายลักษณ์อักษร ซึ่งขอแบ่งออกเป็นวรรณกรรมลายลักษณ์ กับวรรณกรรมมุขปาฐะ
วรรณกรรมลายลักษณ์
ในเขตอำเภอแม่แจ่ม จะมีวรรณกรรมลายลักษณ์ที่จารจดไว้ด้วยอักษรธรรมล้านนา มีทั้งเป็นวรรณกรรมในพิธีกรรม และวรรณกรรมประโลมโลก
วรรณกรรมมุขปาฐะ
เป็นวรรณกรรมที่เกิดจากการเล่าต่อกันมา หรือเปิดจากปฏิภาณไหวพริบโต้ตอบกัน บางเรื่อง อาจจะมีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรในภายหลัง วรรณกรรมมุขปาฐะ บางครั้งเป็นเรื่องเล่าอธิบายเหตุการณ์ หรือสถานที่ โดยจะขอหยิบยกมาเป็นบางเรื่องดังนี้
ซอสี่บาท
ซอสี่บาทเป็นซอที่เล่าเรื่องในเมืองแม่แจ่ม ครั้งเก็บภาษี 4 บาทในช่วงพ.ศ. 2478 – 2480 จากบอกซอของพ่อแก้ว ธะนะโกฏิ บ้านกองกาน ซึ่งถือว่าเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์หน้าหนึ่ง ของอำเภอแม่แจ่ม โดยขอยกตัวอย่างมาพอให้เห็นดังนี้“ค่อยฟัง...
แล
แล เป็นภาษาลัวะ อันหมายถึง วรรณกรรมแบบมุขปาฐะชนิดหนึ่ง ที่ใช้ในการขับขาน มักพบในพิธีต่างๆ เช่น งานแต่งงาน ขึ้นบ้านใหม่ งานศพ เป็นต้น มักจะมีคู่ถ้อง คือคู่ร้องตอบโต้กัน คล้ายกับการซอ บางทีก็เรียกว่า “ซอลัวะ” &n...
ธา
นอกจากเรื่องเล่า หรือนิทานต่างๆ แล้ว วรรณกรรมมุขปาฐะของชาวกะเหรี่ยง ยังมีอีกประเภทหนึ่ง เรียกว่า “ธา” การที่นำ “ธา” ขับขานออกมาเรียกว่าการอื่อ หรือ “อื่อธา” ธา เป็นกวีนิพนธ์ประเภทหนึ่ง ใช้อื่อในงานต่างๆ ...
ซอ
ซอ เป็นวรรณกรรมแบบมุขปาฐะ โดยทั่วไปมักจะเป็นการโต้ตอบกันด้วยปฏิภาณระหว่างช่างซอชายและช่างซอหญิง อำเภอแม่แจ่ม เป็นอำเภอที่ผู้คนนิยมฟังซอกันอย่างมาก จะพบเห็นว่า ในงานเฉลิมฉลองต่างๆ มักจะมีการว่าจ้างช่างซอมาซอให้ความบันเทิงอยู่ตล...
เรื่องทำไมเสือถึงมีลูกไม่มาก
พระเจ้าบอกเสือว่า ให้ไปบอกพวกเดียวกันเองว่า ปีไหน ให้เกิดลูก 9 ตัว เสือก็ท่องคำที่พระเจ้าบอกมาตามทาง เรื่องนี้ร้อนถึงพระอินทร์ พระอินทร์คิดว่า หากเสือเกิดลูก ปีละ 9 ตัวดังนั้น ผู้คนและสัตว์ทั้งหลายจะถึงคราวฉิบหายแน่ จึงใช้ให้เ...
เรื่องทำไมงูถึงลอกคราบ
เรื่องมีอยู่ว่า พระเจ้าใช้ให้ควายมาบอกคนว่า ให้คนลอกคราบ และให้งูตาย เมื่อควายรับคำจากพระเจ้าแล้ว ก็มาบอกคน แต่บอกสับกันว่า ให้คนตาย และให้งูลอกคราบ เมื่อมาบอกแล้ว ควายก็กลับไปหาพระเจ้า พระเจ้าถามว่าไปบอกคนว่าอย่างไร ควายก็ไม่...
ผีดอยหลวง
ดอยหลวงในที่นี้ หมายถึงดอยหลวงอินทนนท์ เรื่องเล่าผีดอยหลวงมีหลายเรื่อง ลักษณะผีดอยหลวงนี้มีลักษณะรูปร่างคล้ายคน และมีจะมาขอเกลือจากพ่อค้าวัวต่างอยู่เนืองๆ และบางครั้งก็ออกมาในรูปขบวนวัวต่าง ปลอมอยู่กับคน มีอยู่ครั้งหนึ่ง ที่อี...
หนองน้ำบนดอย
หนองน้ำบนดอยอินทนนท์ อยู่เลยเรดาห์ไปไม่ไกล ชาวแข่หรือชาวม้งไปเห็นแล้วนำมาเล่าต่อกันว่า หนองน้ำบนดอยนี้ มีดอกกุหลาบพันปี ต้นหนึ่งมี 7 สี แต่ไม่สามารถเด็ดได้ หากเด็ด ก็จะหลงทางอยู่บนดอย หรือมีอ้อยเล่มเท่าน่อง ซึ่งอ้อยนี้สามารถตั...